آموزش تنبک از اصول اولیه تا گروه نوازی ، آموزشگاه موسیقی زخمه

ساز های کوبه یی و یا بهتر بگیم ریتمیک از جمله اولین ساز ها ساز ها است که توسط انسان ساخته شده است...چرا...؟به دلیل وجود ریتم و توازن نسبی در همه ی امور و موجودات زنده.بالطبع آموزش ساز های ریتمیک مثل تنبک در ابتدا به این شکل نبوده و ریتم اینقدر کامل نبوده است.و شکل ساز ضرب هم در ابتدا اینقدر صنعتی نبوده و به صورتی دستی از تکه های چوب و یا سفال ساخته میشده.

شروع آموزش ساز تنبک

در این مقاله سعی کردیم که به تاریخچه و ساز های کوبه ای به طور خاص ضرب (تنبک) از زمان قاجاربه بعد رو مورد بررسی قرار بدیم.چرا که بعد از این زمان است که موسیقی و ضرب دارای تاریخ مدون است و هرچه هم از قبل موجوده بیشتر نقاشی از ساز و موسیقی و طرب هست.

فضای موسیقی در قاجار

قبل از هرچیزی باید محیط و فضای دوران موسیقی در عهد قدیم رو براتون شفاف توضیح بدیم . موسیقی و چند هنر دیگر از دیدگاه دین اسلام تکفیر شده و نوازدگی ، پرداختن و آموزش آن منع شده بوده و معادل با کفر شمرده میشده.به طوری که اگر کسی به این حرفه و هنر مشغول می شده بالاجبار باید شهر و دیار خودشو ترک میکرده و به محله ی ارامنه و یهودی نشین کوچ میکرده.به همین دلیل باید ذکر کنیم که موسیقی در اون دوران فقط در دسته عده ی اندکی بوده که یکی از این عده ، اقلیت های مذهبی بودند . و ساز ضرب هم در بین ساز ها از همه بیشتر مورد خشم قرار میگرفته که علت اون برای ما هم پوشیده است.

گروه های مجاز به استفاده از موسیقی

در پراگراف قبلی گفتیم که یکی از گروه هایی که موسیقی رو در اختیار داشتند، اقلیت های مذهبی بودند. گروه دوم که شاید تعجب آور هم باشد،گروه مذهبیون بودند

شاید مورد تعجب باشد که چطور مذهب میتواند موسیقی را تکفیر کند و از طرف دیگر آن را به انحصار خود در بیاورد. مشخصا هنر های مذهبی مثل نوحه ، مرثیه و تعضیه همگی درآمیخته با ریتم ها و ملودی های سنگین بودند. انواع ساز بادی ، سنج و طبل بارزترین نمونه های ساز های کوبه یی بودند .

بدین وسیله همیشه گوشه نگاهی که مداحان به موسیقی داشتند حفظ شد و نکته جالب این است که در گذشت سال ها موسیقی از طریق مذهب دوباره به عموم مردم برگشت. امروز هم شاید بتوان دید افرادی که قاری قرآن هستند و بعد از مدتی به خوانندگی روی می آورند مثل خانم هایده و مهستی که هر دو قاری و نوحه خوان بودند.

ضرب

در دوران قاجار از ساز ضرب برای معرکه گیری و باصطلاح ضرب گیری استفاده میکرند و از آهنگ هایی باصطلاح بابا کرم استفاده میشد . البته باید بگیم که ریتم های تخته حوضی جلوه و شخصیت خاص خودش رو در فرهنگ ما داره مثل آثار مرتضی احمدی که از نمونه های خوب تنبک نوازی است و مورد آموزش تنبک هم قرار میگیره.

** نکته یی هست که باید ذکر کنیم ،در طول قاجار بیشترین پیشرفت در جایگاه موسیقی و رواج آموزش موسیقی و ساز هایی مثل تنبک در دوران حکومت ناصرالدین شاه بود.چون که این شاه در دوران حکومت خود به اروپا رفته بود و به اپرا علاقه مند شده بود و از مجالس اروپایی الگو برداری میکرد.

تنبک در دوران پهلوی

در ادامه قاجار در دوران پهلوی فضای موسیقی به رونق گروید و انحصار اقلیت ها و مذهبیون شکسته شد در ابتدای پهلوی اول یعنی رضا شاه تنی چند از نوازدگان تنبک از دنیا رفته بودند مثل استاد روانبخش ، این اساتید به تربیت نوازدگانی مثل ملوک ضرابی و مهدی قیاسی همت گذاشته بودند که این افراد هم نسبت به گذشتگان زیاد تغییری نداشتند.
سازمان حفظ و اشاء ادب و موسیقی به عنوان متصدی امور هنری عمل میکرد و دوران بازیابی ساز تنبک و دیگر ساز ها در حال شکل گیری بود.

تهرانی و تولد دوباره ضرب

حالا نوبت رسیده به زنده یاد استاد حسین تهرانی ، ایشون در اواخر پهلوی اول و تا اواسط پهلوی دوم زندگی میکرده اند.ایشون اولین نوازنده ی تنبک بوده اند که با کمک زنده یاد صبا انقلاب شگرفی در زمینه ساز تنبک انجام دادند.

در سال 1290 در خیابان ایران به دنیا آمدند و نزد حسین خان اسماعیل زاده تنبکنوازی رو آغاز کرد . از آنجا که تنبک و یا همون ضرب مورد تکفیر بود،ساز رو زیر عبا میگرفتند و در خیابان تردد میکردند.

بعد از مدتی در نزد روانبخش و استاد قیاسی به یادگیری تنبک پرداخت و در این دوران چنان تغییر و تحولی در این ساز پدید آود که میتوان گفت تمام کم و کسری های ضرب برطرف و سپس با راهنمایی های استاد صبا تکنیک های استاندارد اضافه شد که میتوان گفت تنبک بعد از حسین تهرانی قابل ارائه و بحث شد و ماقبل اون فقط هدف از تنبک رعایت سرضرب و ضرب گیری بود.

تغییرات اساسی در ساز تنبک وشیوه یادگیری آن

آموزش تنبک تا قبل از حسین تهرانی دارای کتاب و رفرنس خاصی نبود ، ولی ایشون بانی و نویسنده ی اولین کتاب آموزشی رفرنس برای تنبک طبق اصول اساسی آن بودند.
از دیگر کار های مهم ایشون اضافه کردن تکنیک " ریز " به این ساز بود.
تدوین قوانین برای نوازدگی هر دو دست . تا قبل از ایشون توازنی بین تکنی ها اجرا ریتم در دست ها نبود.
تدوین عمل کرد برای هر انگشت . تا قبل از آن انگشتان صدا و نقش مشخصی در تولید صدا و اجرا ریتم نداشتند

ادامه راه استاد تهرانی

بعد از حسین تهرانی ، تکنیک های موجود و راه جدی این امکان رو به نوازنده ها میداد که جملات خود و حس خود را طروق مختلف ارائه بدهند . آنچه که امروز در این ساز مشخص است که تهرانی شرافت و آبروی از دست رفته ی این ساز رو بهش برگرداند . به قول خودش : "من این ساز رو از صفر به عدد تبدیل کردم." .
امروز در ادامه راه استاد تهرانی نوازندگان بزرگی مثل استاد اصغر سبز ، محمد اسماعیلی ، امیرناصر افتتاح ، ناصر فرهنگفر ، بهمن رجبی ، جهانگیر ملک را میتوان نام برد.که به نوعی وارثان و ادامه دهندگان راه تهرانی هستند

امروز در ادامه راه استاد تهرانی نوازندگان بزرگی مثل استاد اصغر سبز ، محمد اسماعیلی ، امیرناصر افتتاح ، ناصر فرهنگفر ، بهمن رجبی ، جهانگیر ملک را میتوان نام برد.که به نوعی وارثان و ادامه دهندگان راه تهرانی هستند.

علت رشد ریتم های تخت حوضی و استفاده آن در موسیقی کوچه بازاری

در تاریخ مختصری که ذکر شد اشاره یی به دوران قبل از قاجار و ضرب گیری در دوران قاجار شد. در صوا گرم سال مردم برای خنک شدن به حیاط میرفتند و چون خانواده ها پر جمعیت بودند دورهمی های عصرانه شکل میگرفت. در اکثر حیاط ها حوضی وجود داشت و روی حوض هم تختی قرار میدادند و بالای تخت مینشستند تا از خنکی حوض استفاده کنند.

بنا به منابع مکتوب در حین این دور همی هم افراد خانواده برای سرگرمی بر روی چوب و سنگ و کاشی ریتم های مختلفی اجرا میکردند که خیلی ساده و گاها تکراری بوده است. این ریتم ها و این نوع موسیقی تخت حوضی نام گرفت. در هنگام ضرب گیری در خیابان ها هم ضرب نوازان از همین ریتم ها استفاده میکردند.
علت پایین شمردن آهنگ های تخت حوضی هم ساده بودن و عوام پسند بودن آن است.

مراحل آموزش تنبک و رویکرد های اصلی آن.

دقیقا موضوع اصلی از تنبک از این جا شروع میشود. در تنبک نوازی دو رویکرد اصلی معرفی میشود.

رویکرد تکنوازی

مثل هر ساز دیگری ساز های کوبه و همچنین ساز تنبک هم دارای تکنیک های تکنوازی است. به این گونه که نوازنده به صورت انفرادی قطعه یی با سرعت بالا و ریتم سخت به صورت بی نقص اجرا میکند. این رویکرد بیانگر قدرت دست و پنجه ی نوارده تنبک است.در پایین یک قطعه تکنوازی را قرار میدهیم.

رویکرد گروهنوازی

در این رویکرد در آموزش ساز تنبک ما سعی میکنیم که فرد را از مراحل مختلف عبور دهیم تا او توانایی هدایت ارکستر و حفظ ریتم در گروه را داشته باشد. در این مرحله میتواند به عنوان یک گروهنواز وارد ارکستر شود هماهنگ با بقیه نوازندگان قطعه موسیقی را همراهی کند.

رویکرد دو نوازی تنبک با ساز دیگر

قبل از آنکه فرد بتواند خودش را با چند ساز هماهنگ کند باید توانایی دونوازی با یک ساز دیگر مثل تار یا سنتور را داشته باشد. در اصل این مرحله یک مرحله قبل از گروهنوازی است.

رویکرد دو نوازی ، دو تنبک

این تمرین هم برای ورود به ارکستر حتما توضیه میشود. زیرا به طور معمو بیش از دو نوازنده ساز های کوبه در ارکستر هستند . برای ایجاد هماهنگی بین دو نوازنده تنبک این تمرین ضروری است.یک قطعه دونوازی زیبا در این قسمت قرار میدهیم که بیشتر با منظور ما آشنا شوید.

لازم به ذکر است که آموزشگاه موسیقی زخمه تحت نظر استاد غلامرضا صدرالدینی که سابقه 37 ساله در آموزش تنبک دارد، آموزش این ساز را به صورت اصولی طی این چهار رویکرد ارائه میدهد. بسیاری از شاگردان این استاد امروزه در گروه های معتبر در حال فعالیت هستند.

آموزش تکنیک های اصلی تنبک همراه با تصویر و صدا

این ساز به طور کلی بیش از 15 حرکت کاربردی روی پوست و روی چواب ساز دارد. اما از بین این حرکات پر کاربرد ترین حرکات عبارت اند از تم ، بک ، بشکن (شامل انگشت های دو دوست) ، حرکت انگشت حلقه در میانه ساز (معروف به هشت بعلاوه) ، حرکت انگشت حلقه در کناره ساز (معروف به هشت منها) و انواع ریز.

در این قسمت از آموزش تنبک که به طور عمومی و سطحی درباره این ساز صحبت میکنیم فقط اصل این تکنیک ها را بیان میکنیم ولی در ادامه قسمت ها این تکنیک ها را تمرین و کاربرد آن ها را کامل بیان میکنیم.

آموزش حرکت تم

دست خودتان را به حالت نیم مشت درآورید. حالتی که میخواهید از شیر آب بخورید. حالا به شکلی که اولین بند انگشت شما بر روی پوست ساز برخورد کند. به پوست تنبک ضربه بزنید و باید صدای پُر طنین تم را بشنوید. به شکل زیر توجه کنید. باید صدای خارج شده از ساز مثل صدای قرار داده شده باشد.

حرکت بَک

دستتان را صاف بگیرید به گونه یی که کف دستتان رو خودتان باشد. انگشت حلقه را کمی از دیگر انگشت ها جلوتر بگیرید. حالا دستتان از مچ دوران بدهید. طوری که انگشت حلقه به کنار پوست تنبک برخورد کند. این حرک بک نام دارد.به شکل و صدای قرار داده شده توجه کنید.

بگم که مدل بک با دو انگشت هم داریم یعنی انگشت وسط و انگشت حلقه با هم روی پوست ساز برخورد میکنند.

آموزش حرکت پِلَنگ یا بشکن در تنبک

این حرکت ساده ترین تکنیک تنبک است. فکر کنید دارید بشکن میزنید. ولی به جای کف دستتان انگشتتان به کناره پوست برخورد میکند. میتوان این حرکت را با 9 انگشت خود انجام بنوازید ( به جز شست ها )

انواع ریز

خوب به طور کلی هر موقع که دو حرکت را به صورت پشت هم انجام بدهیم در حالی که همدیگر را تکمیل میکنند، ما یک حرکت ریز را اجرا کرده ایم. در اینجا سه نوع ریز را بررسی میکنیم. ریز پُر یا نه انگشتی ، ریز پلنگ یا ریز بشکنی ، ریز تیمپانی یا ریز انگشت سوم. به ویدئو های پایین توجه کنید.

آموزش حرکت انگشت حلقه در میانه ساز (هشت بعلاوه) ، حرکت انگشت حلقه در کناره ساز (هشت منها)

توضیح این حرکت یک مقداری خسته ولی من سعیمو میکنم. انگشت شست دست پایین را روی لبه بیرونی ساز قرار دهید.حالا انگشت حلقه را کمی از بقیه انگشتان جلوتر بیاورید. از مچ دستتان را دوران بدهید. انگار دارید بک میزنید در حالی که شستتان به چوب ساز متصل است.به تصویر و صدا توجه کنید.

فرق این دو کنیک با هم این است که یکی در لبه بیرونی ساز برخورد دارد و دیگری کمی وسط تر است. صدای این تکنیک از صدای بک پُر طنین تر است.

حرکت پُر کاربرد اشاره

در حرکات ریز دیدید که یک ریز به نام ریز پُر وجود دارد. اگر تک حرکت دست بالا و پایین را به به صورت تک به تک بنوازید در این حالت شما از اشاره دست بالا و اشاره دست پایین استفاده کرده اید. به تصاویر نگاه کنید.